ग्रामीण वास्तुकलाको नमुना गोलघर

नेपालमा गोलघरहरू पुरानो ग्रामीण वास्तुकलाको एउटा नमुना हुन्। विशेष गरी पहाडी र मधेसका केही भागमा यस्तो संरचना देख्न पाइन्थ्यो। यस्ता घरहरू जलवायु अनुकूल हुने भएकाले पहिलेका पुस्ताले निकै प्रयोग गर्थे।

यो गोलघर २००७ सालमा गुल्मी जिल्लाको, कालिगण्डकी गाउँपालिक वडा न १, हर्मिचौर निर्माण गरिएको हो। त्यो समय नेपालमा राजशाही थियो, र ग्रामीण इलाकामा परम्परागत घर निर्माण गर्ने चलन व्यापक थियो। मोहनिलाल पाण्डेको परिबारले यसको रेखदेख गरिरहेका छन्, साथै यसको ऐतिहासिक महत्त्व थुप्रै रहेको छ ।
गोलघरको संरचना
१. निर्माण सामग्री
मुख्य रूपमा माटो, ढुंगा, खर, र काठ प्रयोग गरिन्छ। भित्ता माटो वा चिप्लो माटाले लेपन गरिन्छ, जसले घरलाई चिसो न्यानो सम्हाल्न मद्दत गर्छ। छानो खरको हुन्छ, जसले वर्षातको पानीबाट जोगाउँछ।

२. गोलाकार डिजाइन
गोलघरको नाम नै गोल आकारका कारण राखिएको हो।
गोलो संरचनाले हावा चिसो बनाउने प्राकृतिक प्रणालीमा काम गर्छ।
भूकम्प प्रतिरोधी पनि हुन्छ, किनकि गोलो आकारले बल सन्तुलित रूपमा बाँड्छ।

३.घरभित्रको व्यवस्था
भान्सा, सुत्ने कोठा, भण्डार कोठा अलग अलग गरिन्छ। कतिपयमा बीचमा एक खम्बा हुन्छ, जसले छानो धान्ने काम गर्छ।
सानोतिनो चौतारोजस्तो अगाडिको भागमा बस्ने ठाउँ रहन्छ।

गोलघरको सांस्कृतिक महत्त्व
अघिल्लो पुस्ताले प्रयोग गर्ने वातावरणमैत्री घरको प्रतिनिधि नमुना। ग्रामीण नेपालमा पहिले हरेक गाउँमा यस्ता घरहरू भेटिन्थे। सामाजिक मिलनको केन्द्र पनि हुन्थ्यो, किनकि गोलाकार संरचनाले सामूहिक बसाइलाई प्राथमिकता दिन्थ्यो। धूप, हावा, पानी अनुकूलित संरचना भएकाले स्थानीय समुदायको बुद्धिमत्ताको उदाहरण।

गोलघरको संरक्षण र आधुनिक चुनौतीहरू
अहिले इँटाको घर बढ्दै गएपछि यस्तो परम्परागत घर हराउँदै गएका छन्। सरकारले पुराना संरचनाहरूको संरक्षणमा कम ध्यान दिएको देखिन्छ।यस्ता घरहरूलाई पर्यटन प्रवर्धनको हिसाबले पुनः संरक्षित गर्न सकिन्छ। गोलघर ऐतिहासिक दृष्टिले महत्वपूर्ण छ, जसले नेपालको पुरानो जीवनशैली र वास्तुकलालाई जोगाइराख्ने काम गर्छ। यदि यसको संरक्षण गरियो भने, भविष्यका पुस्ताले पनि नेपालको मौलिक वास्तुकला बुझ्न सक्नेछन्।